Ankara Sosyal Bilimler niversitesi Afrika almalar Anabilim Dal Bakan Do. Dr. Mrsel Bayram, Sudan ordusunun bakent Hartum’da kontrol salamasn ve olas gelimeleri AA Analiz iin kaleme ald.
Sudan, bamszlndan beri kanl i savalara sahne olan bir lke. 1955–1972 ve 1983–2005 yllar arasnda yaanan i sava 2011’de Gney Sudan’n bamszlyla neticelendi. lkenin gneyindeki atmalar zme kavuturulmadan 2003’te lkenin batsndaki Darfur blgesinde yeni atmalar ba gsterdi. Darfur’da 2021’e kadar dk younluklu olarak devam eden atmalar halihazrdaki i savan taraflarndan biri olan Hzl Destek Kuvvetleri’ni (HDK) dourdu.
Muhammed Hamdan Dagalu ve kardelerinin komuta ettii paramiliter HDK unsurlar eski Cumhurbakan mer el-Beir sonras dnemde dorudan lke ynetimine dahil oldu fakat bir noktada Egemenlik Konseyi Bakan Abdulfettah el-Burhan ile iktidar paylaamad. Nihayetinde HDK, 15 Nisan 2023’te Sudan Silahl Kuvvetleri’ne meydan okuyarak son derece tahripkar bir i sava balatt. Birleik Arap Emirlikleri’nden (BAE) askeri destek alan HDK, 2 yl sren i sava srecinde ad, Libya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Nijer, Mali, Etiyopya, Gney Sudan, Yemen ve Kolombiya vatanda binlerce paral askerle Sudan ordusu karsnda alan kazand. Ayrca, Darfur’daki altn madenlerini kontrol eden HDK bu madenlerden kan altn BAE’ye satarak i sava finanse edebilecek bir ekonomik g elde etti.
Sudan Silahl Kuvvetleri i savan balangcndan itibaren Ukrayna’dan ran’a kadar pek ok uluslararas aktrle temas kurarak destek bulmaya alt. Bu aktrler arasnda Trkiye ne kt. Sudan ordusunun yakn dnemde Trkiye’den temin ettii silahl insansz hava aralar (SHA) i savata dengenin HDK aleyhine deimesine yardmc oldu. Sudan ordusu nce Bahri, El-Cezire, Sinnar ve Umdurman’ kontrol etti. Son olarak bakent Hartum’da kontrol salayan Sudan ordusu 21 Mart’ta Cumhurbakanl Saray’n isyanclarn elinden ald. HDK’nn s olarak kulland Cebel Evliya ve Burri blgeleri ile Uluslararas Hartum Havaliman da 25-26 Mart’ta ordunun kontrolne geti. Bylece isyanc unsurlar bakent Hartum’dan karlm oldu.
– SUDAN ORDUSUNUN HARTUM’DA KONTROL SALAMASI NE FADE EDYOR?
HDK’nin Hartum’dan karlmas i savan seyri asndan son derece kritik bir gelime ancak Bat Kurdufan ve Darfur blgelerinde halen HDK etkinliinin devam ettiini belirtmek gerekir. Dolaysyla, i sava henz bitmi deil. HDK elinde tuttuu blgelerde Sudan Silahl Kuvvetleri’ne kar savamaya devam edecektir. syanclar zellikle altn madenlerinin bulunduu sahalar kolaylkla terk etmeyecektir. HDK’nin Sudan ordusuyla atmaya devam etmesi ve kontrol ettii blgelerde paralel bir hkmet kurmas durumunda lkede Libya’daki gibi fiili bir blnme sz konusu olacaktr. HDK’nin bakentten karlmas isyanclarn askeri ve psikolojik zafiyetine iaret ettii iin bu ihtimaller ksa vadede hayata geirilemeyebilir. HDK byk lde paral askerlerden oluuyor, dolaysyla isyanc unsurlar ekonomik motivasyonlarn kaybetmeseler dahi sahay Sudan ordusu kadar iyi bilmiyor. Bu durum, HDK’nin siyasi ve askeri organizasyon kapasitesini zayflatyor.
Sudan ordusunun bakent Hartum’da kontrol salamas yerinden edilmi milyonlarca insann evlerine dnmesi asndan bir umut dourdu. Ordu kontrolndeki blgelerde hayat normale dndke ekonomik ve tarmsal faaliyetler canlanacak, bylece lkedeki ktlk tehlikesi ortadan kalkacaktr. Hartum Havaliman’nn ordu kontrolne gemesiyle lkeye uluslararas yardmlarn transferi kolaylaacaktr. Ayrca, Hartum’daki bykeliliklerini kapatan veya baka ehirlere tayan lkeler bakentte diplomatik misyonlarn yeniden amaya balayacaklardr.
– SAVAA TARAF OLAN DEVLETLER NASIL KONUMLANACAK?
Hartum’da Sudan ordusunun kontrol ele almas Sudan i savann blgesel ve kresel boyutlarn deitirebilir. Sudan ordusu hem psikolojik stnlk salam hem de meruiyetini glendirmi bir ekilde sahada ve masada olacaktr. HDK’nin destek bulduu ad ve Orta Afrika Cumhuriyeti gibi komu lkeler zayflayan ve kaybetmesi muhtemel olan tarafta yer almak istemeyebilir. syanclar himaye eden BAE lideri Muhammed bin Zayed Al Nahyan daha fazla itibar kayb yaamamak iin siyasi zm abalarna angaje olabilir. Amerika Birleik Devletleri (ABD) tarafndan hem Sudan ordusunu hem de HDK’yi desteklemekle sulanan Rusya ise Kzldeniz’deki donanma ss plann hayata geirebilmek ve altn ticaretinden pay almaya devam edebilmek iin Hartum ile temaslarn younlatrabilir. BAE destekli isyanclara kar Sudan ordusuna SHA temin eden ran da Rusya’nn glgesinde blgede etkinliini artrmaya alabilir.
– TRKYE’NN ROL NEM KAZANIYOR
ABD ve BAE’nin kaybettii mevcut Sudan denkleminde Rusya ve ran’dan ziyade Trkiye’nin rolnn daha nemli hale geldii sylenebilir. Sudan Egemenlik Konseyi Bakan Abdulfettah el-Burhan’n 11 Nisan’da Trkiye’yi ziyaret edecek olmas bunun en ak gstergesidir. Burhan’n ziyareti muhtemelen hem Trkiye’nin Sudan’daki yapc ve kritik rol iin bir teekkr mahiyetinde olacak hem de bundan sonraki yol haritasnn belirlenmesi bakmndan nem arz edecektir. Ziyaretin akabinde yaplacak aklamalar bu anlamda gerek blgesel gerekse de kresel glerce dikkatle takip edilecektir. ABD ve Rusya bata olmak zere kresel gler Sudan i savann siyasi zm konusunda Trkiye’yi merkezi aktr olarak deerlendirecektir.
Etiyopya ile Somali arasndaki tarihi arabuluculuk inisiyatifinden birka gn sonra Sudan Egemenlik Konseyi Bakan Abdulfettah el-Burhan ile telefon grmesi gerekletiren Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, Trkiye’nin Sudan ve BAE arasnda arabuluculuk yapmaya hazr olduunu ifade etmiti. Cumhurbakan Erdoan bylece BAE’yi resmen Sudan i savann taraf olarak ilan etmiti. Bu noktada, Hartum’da Sudan ordusunun kontrol ele almas ve el-Burhan’n bu zaferden sonra ilk yurtd ziyaretini Trkiye’ye gerekletirecek olmas Muhammed bin Zayed Al Nahyan ynetimini siyasi bir zme zorlayabilir.