Trkiye, yzyllardr yalnzca bir corafi gei blgesi deil, ayn zamanda jeopolitik krlma hatlarnda yer alan stratejik bir aktr olagelmiti. Avrupa ile Asya’nn kavak noktasnda, Orta Dou, Kafkasya ve Balkanlar gibi hassas blgelerin kesiiminde konumlanan Trkiye, g mcadelelerinin tam merkezinde yer almtr.
Bu pozisyonu, onu hem Souk Sava dneminde hem de gnmz ok kutuplu uluslararas sisteminde vazgeilmez bir aktr haline getiriyor. Souk Sava boyunca Trkiye, Bat blounun bir paras olarak NATO’nun dou kanadnda yer ald. Ancak bu konum sadece askeri bir yelikle snrl deildi; ayn zamanda Sovyet yaylmaclna kar bir tampon devlet rol stlendi. 1952 ylnda NATO’ya katlan Trkiye, ABD’nin ve mttefiklerinin gvenlik stratejisinde kilit rol oynamaya balad.
Souk Sava sona erdiinde birok lke uluslararas sistemde etkisizleirken, Trkiye stratejik nemini kaybetmek bir yana daha da artrd. zellikle 2000’li yllarda Orta Dou’da yaanan krizler, enerji nakil hatlar ve gmen akmlar Trkiye’yi yeniden kresel aktrlerin ilgi oda haline getirdi. Samuel Huntington’n Medeniyetler atmas tezinde, Trkiye slam dnyas ile Bat arasnda bir kpr olarak tanmlanr ve bu nedenle zgn ve bamsz bir eksen oluturabilecek “yalnz bir medeniyet” olasl tadn belirtir.
Bugnn ok kutuplu dnyasnda Trkiye artk yalnzca taraflar arasnda seim yapan bir lke deil; kendi jeopolitik karlarn merkeze alan ve oyun kurucu olmaya aday bir devlettir. Stratejik konumunu kullanarak Dou ile Bat, Kuzey ile Gney arasnda diplomatik manevra alann geniletmekte; bu da onu yalnzca bir “tahta paras” deil, oyunun ynn deitirebilecek bir aktr haline getirmektedir.
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, yirmi yl akn bir sredir Bat, Rusya ve in arasnda ince bir denge politikas izliyor. Trkiye, Rusya’nn Ukrayna’ya kar yrtt savata her iki tarafla da ilikilerini srdrerek kazan elde etti. Ayn zamanda Suriye, Libya, Gney Kafkasya, Dou Akdeniz ve Krfez’de askeri etkisini artrd, Afrika, Orta Asya ve Bat Balkanlar’da yumuak gcn yayd ve nemli bir ulusal savunma sanayisi kurdu. Uluslararas ilikiler uzmanlar bu durumu ‘‘denge oyunu’ terimi ile ifade ediyor.
Hatrlanaca zere, Trump’n ilk bakanlk dneminde, Trkiye’nin Rusya’dan gelimi bir hava savunma sistemi satn alarak Washington’un uyarlarn grmezden gelmesi nedeniyle, ABD Trkiye’yi F-35 sava ua programndan kard. Benzer ekilde, Trump bir noktada, Erdoan’n PKK’ya kar Suriye’ye asker gndermesi durumunda Trkiye ekonomisini yok etmekle tehdit etmiti.
Ancak tm bu gerilimli srelere ramen, Cumhurbakan Erdoan ile Donald Trump arasndaki kiisel iliki, klasik diplomatik erevenin tesine geerek birok kritik baln ynetilmesini mmkn kld. Trump’n dneminde sk sk vurgulad “Erdoan’la iyi anlayoruz” sylemi, Trkiye’nin ABD ile ilikilerinde yeni dnemin balangc kabul ediliyor.
Bu “kiisel diplomasi” modeli, Trkiye’nin yalnzca blgesel bir aktr deil, ayn zamanda kresel lekte karar srelerini etkileyebilecek lider profiline sahip olduunu da gsterdi.
Erdoan’ “gl ve zeki bir lider” olarak tanmlayan Trump, Trkiye’nin Suriye bata olmak zere blgesel krizlerde oynad roln altn izmi, Bat’nn zaman zaman grmek istemedii bu etkinlii aka kabul etmitir.
Uluslararas sistemin giderek daha kaotik hale geldii, ABD-in rekabetinin derinletii, Rusya’nn Bat ile cepheletii ve Avrupa Birlii’nin i sorunlarla boutuu bir dnemde, Trkiye gibi bamsz karar alma kapasitesine sahip blgesel glerin nemi daha da artt. Trkiye; bir yandan NATO yeliini srdrrken, dier yandan anghay birlii rgt, Trk Devletleri Tekilat gibi farkl jeopolitik platformlarda aktif rol oynamakta; bu da onu “ok tarafllk diplomasisinin model lkesi” konumuna ykseltiyor.
zellikle Rusya-Ukrayna Sava sonrasnda Karadeniz gvenlii asndan Montr Szlemesi’ni etkin biimde uygulamas, Tahl Koridoru Anlamas‘na arabuluculuk yapmas ve hem Moskova hem de Kiev ile diyalounu srdrebilmesi, Trkiye’nin klasik blok siyaseti dna karak dengeleyici aktr roln pekitirmitir
Artk Trkiye, uluslararas sistemde sadece d aktrlerin ynlendirdii bir lke deil, kendi ajandasn oluturan, karlarn korumak iin gerektiinde risk alabilen bir jeopolitik gtr. Erdoan-Trump ilikisi bu dinamikte nemli bir rnek sunarken, Trkiye’nin ykselen diplomatik kapasitesi, teknolojik kabiliyeti ve blgesel nfuzu onu nmzdeki yllarda ok daha fazla oyun kurucu ve ynlendirici aktr haline getirecektir.
Trkiye’nin “yalnz bir medeniyet” olasln gndeme getiren Huntington’n erevesi bugn bir kez daha dorulanmakta; Trkiye ne tamamen Bat’nn ne de Dou’nun bir paras olarak deil, kendi eksenini oluturan bir g merkezi olarak ortaya kmaktadr.