Akademisyen Dr. Abdullah Erboa, ABD Bakan Donald Trump’n srail Babakan Binyamin Netanyahu’ya “makul ol” demesinin arkasnda yatan sebepleri kaleme ald.
Beyaz Saray son zamanlarda birbirinden ilgin diplomatik gelimelere sahne oluyor. Genellikle bir sanat olarak deerlendirilen diplomasi, gerek devlet adamlarnn gerekse de brokratlarn hassas ve bir o kadar da dikkatli hareket ettikleri bir alan olarak karmza kmaktadr. Son zamanlarda Oval Ofis’te ise pek alk olmadmz trden bir diplomasi yrtlyor. Amerika Birleik Devletleri (ABD) Bakan Donald Trump usul bakmndan her ne kadar diplomatik teamllerin dna taan bir diplomasi anlay sergilese de esas asndan bakldnda aslnda siyasi hedefleri ile taban tabana uyumlu bir diplomasi erevesinde hareket ettiini sylemek mmkndr. Ukrayna Devlet Bakan Volodimir Zelenskiy ve srail Babakan Binyamin Netanyahu ile yaplan grmelerde ortaya kan gerilimler de tamamen bununla alakaldr.
7 Nisan’da gerekletirilen Trump-Netanyahu grmesi, hem Trkiye’yi dorudan ilgilendiren konular hem de Trump’n sergiledii tutum itibaryla gndemi sarst. Bakan Trump’n Netanyahu ve srail’e ynelik kulland makul, mantkl, akla yatkn anlamlarna gelen “reasonable” ifadesi dikkati ekti. ABD Bakan’nn medya mensuplarnn nnde bir srail Babakanna dnk olarak nc bir lke hakknda uyar tayan ifadeler kullanmas belki de tarihte ilk defa yaand. Peki, Trump neden srail’in makul ve mantkl olmasn istedi?
ABD-SRAL LKLER
Aslnda ABD ile srail arasndaki stratejik mttefiklik anlay iki devlet arasnda dnyada eine az rastlanan ortaklklardan biridir. srail’in kuruluundan bu yana ihtiya duyduu ve hatta ihtiyacnn ok tesindeki savunma, gvenlik ve d politika desteinin Washington ynetimi tarafndan karland muhakkaktr. Nitekim 2024 bakanlk seim srecinde Joe Biden ve Trump’n rekabet ettii alanlardan biri de kimin daha fazla srail yanls olduu konusunda yaplan tartmalard. Bununla birlikte, Gazze soykrmyla birlikte ikili ilikilerde yaanan baz anlamazlklarn olduu da aktr. Washington ynetiminin srail’e salad askeri, finansal ve siyasi destekte herhangi bir kstlama olmasa da srail’in agresif ve saldrgan davranlarnn ortaya kard maliyetler ve genel olarak Orta Dou politikasnda karlat dayatmalardan rahatszlk duyduunu gzlemlemek mmkndr.
Eski Bakan Barack Obama’dan itibaren ABD ynetimlerinin istisnasz olarak izolasyonist d politika hedefleri dorultusunda hareket ettikleri ve zellikle kresel ykmllkleri srtndan atmaya altklar bir dnemde srail’in sergiledii davranlar bir taraftan ABD’nin d politika tercihlerini kmaza sokarken dier taraftan da Orta Dou gndemine hapsolmasna sebep oluyor. zellikle yeni Trump dnemiyle ile birlikte tm odan siyasi, askeri ve ekonomik olarak g biriktirmeye odaklamaya alan ABD asndan Orta Dou gndemine hapsolmak pek de arzulanan bir tablo deil. Bu genel olarak ABD’nin srail ile angajmannn azalaca veya verilen destein kstlanaca anlamna gelmez. Ancak daha “makul” bir iliki dinamiine sahip olunmas gerektiini vaaz eder. Dolaysyla, Trump’n Suriye meselesiyle ilgili olarak srail’i Trkiye konusunda “makul” olmaya davet ederken aslnda bizzat ABD-srail ilikilerinde grmek istedii normallemeyi st kapal olarak ifade ettiini sylemek mmkndr. Trump’n sz konusu grmede srail’e yllk 4 milyar dolarlk yardmda bulunduunu ve getirilen yzde 17’lik gmrk tarifesinden vazgeme konusunda kararsz olduunu vurgulad ifadeler ise iki lke arasndaki ilikilerin mkemmel yrmediini ve eitli honutsuzluklarn bulunduunu ispatlayan anlar olarak kayda geti.
SURYE MESELES VE SRAL’N GVENL
srail Babakan Netanyahu’nun ABD’ye gerekletirdii ikinci ziyaretin acele bir ekilde olmas Suriye konusunda Tel Aviv ynetiminin beklentilerinin aksine gelimelerin yaandn ve bunu nlemek iin destek almaya gittii ynndeydi. Nitekim, Suriye’de Trkiye ile srail arasndaki g rekabetinin yaand ok bariz. srail hkmetinin, Suriye’deki paralanmln ve blnm g yapsnn devam etmesini ve dolaysyla am hkmetinin elinin zayf kalmasn arzulad biliniyor. Buna mukabil, Trkiye ise bir taraftan lkedeki istikrarszln siyaset kurumunu glendirerek almasna destek verirken dier taraftan Suriye’nin gvenlik ve savunma alanndaki gereksinimlerinin de farknda. Ankara’nn talep edilmesi halinde bu alanlarda destek salayacak olmas da olduka muhtemel grnyor. Ancak bata yakn komular olmak zere srail’in blgede glenen aktrlere tahamml edemedii ve bunu ulusal gvenlii asndan baat tehdit olarak deerlendirdiini kuruluundan bugne pek ok olayda grmek mmkndr.
Bu adan bakldnda Trump’n, srail’in Suriye’de eitli askeri noktalara ynelik saldrlarna hz vermesinin ve Trkiye’nin karsnda konumlanmasnn ardndan Netanyahu’ya “makul ve mantkl” olma uyarsnda bulunmas son derece nemlidir. Orta Dou’da iki yakn mttefikinin ykselen gerilim ierisinde olmas zaten ABD iin bal bana bir maliyet olutururken, srail’in saldrgan davranlarna devam ediyor olmas Trump tarafndan sorunlu grlyor.
srail’in, Gazze ve Suriye’de srekli olarak ABD’yi zorlayan bir tavr taknmas ve blgesel gerginlii her an ykselten saldrlarna devam etmesi zellikle Suriye meselesinde byk riskler barndryor. Ayrca srail’in, Trkiye’yi karsna alarak bir tehdit olarak tanmlamas daha nce blgede gvenlik tehdidi olarak yapt tanmlamalarnn ok tesinde anlamlara sahiptir. Bu sebeple, ABD Bakan Trump’n hem Trkiye-srail hem de ABD-srail ilikilerinde daha makul bir iliki ararken yeni dnemde belki de asl normallemeyi Tel Aviv ile yapmas muhtemeldir. Ancak sz konusu srail olduu iin karsndaki aktr Trump bile olsa makul olmak ve rasyonel zeminde hareket etmek pek olas grnmyor.